تغییر

     مولوی در بعد از ملاقات با شمس به عرفان روی آورد و گذشته اش را به باد انتقاد گرفت!  و این چنین گفت:

حاصل عمرم سه سخن بیش نیست / خام بدم ، پخته شدم ، سوختم - برگ بی برگی تو را چون برگ شد / جان باقی یافتی و مرگ ، شد.

پیش فرض خلقت انسانها رشد یافتن و رسیدن به کمال است و انسان پیوسته در جست و جوی بهترین هاست. 

دختری هشیار و دلفریب به خواستگاران خود می گفت:

اگر خواهان وصل من هستید باید بروید و آن کوه مقابل را برای من بیاورید. آنها به قدرت تعقل انجام این خواست را غیر ممکن می دانستند و از سودای وصلت با آن ماهروی سخت گیر صرفنظر می کردند تا آنکه نوبت به عاشقی پاکباز رسید که سالهادر طلب معشوق انتظار کشیده و رنج برده بود و هنگامی که دختر شرط معهود را تجدید کرد گفت به دیده منت . من به مدد عشق کوه را برایت می آورم . دختر حیرت کرد و گفت چگونه؟

گفت به سخنم اعتماد کن که تا کوه را نیاورم از پای نخواهم نشست . از فردای آن روز دختر مرد عاشق را می دید که انبانی بر دوش نفس زنان و عرق ریزان به آستان خانه وی می آید و مقدار زیادی سنگ و کلوخ را که از کوه کنده بود در نزدیکی سرای او تخلیه می کند . این کار را تا مدتی تکرار کرد . عاقبت قلب دخترک به رقت آمدو گفت این تکلیف شاقی است و تو جان در راه این پیمان خواهی باخت . عاشق گفت باکی نیست که عمرم بسر رسد ! تا آخرین نفس بر سر پیمان خواهم ایستاد و به قدرت لایزال عشق تکیه خواهم کرد که کوه را از جا برکنم و بر پایت بریزم .

دخترک استواری مهر او را تحسین کرد و به وصلت با او رضا داد.

و بر این اساس است که مولانا در باره تاثیر شگرف عشق و محبت می فرماید:

از محبت تلخ ها شیرین شود
وز محبت مس ها زرین شود
از محبت دردها صافی شود
وز محبت دردها شافی شود
از محبت خارها گل می شود
وز محبت سرکه ها مل می شود
از محبت دار تختی می شود
وز محبت بار بختی می شود
از محبت سجن گلشن می شود
بی محبت روضه گلخن می شود
از محبت نار نوری می شود
از محبت دیو حوری می شود
از محبت سنگ روغن می شود
بی محبت موم آهن می شود
از محبت حزن شادی می شود
وز محبت غول هادی می شود
از محبت نیش نوشی می شود
وز محبت شیر موشی می شود
از محبت سقم صحت می شود
وز محبت قهر رحمت می شود
از محبت مرده زنده می شود
وز محبت شاه بنده می شود 

 معجزه عشق و محبت که انگیزه گردش چرخ و فلک و دوام حیات موجودات است سبب نمی شود که مولوی با عقل روشن بین رحمانی که سرمایه تمیز مصالح و مفاسد دنیاست و نیز با علوم عقلی مثبت که از نفوذ گمان و پندار بر کنار باشد یا علوم نقلی که مستند و متکی به مبادی وحی و الهام مبعوثان الهی باشد مخالفت نماید بلکه جدا با این دسته از علوم که بر اساس تعقل و اندیشه است موافقت دارد و مثنوی شریف او خود بهترین شاهد و گواه این مدعاست .